[Nettime-nl] Philippe Zarifian: De veiligheids controlemaatschappij

[Patrice Riemens <patrice@xs4all.nl>]

In Frankrijk is naar aanleiding van de langdurige acties van de 
'intermittents du spectacle' (mensen in tijdelijke dienst bij 
kunstmanifestaties, met name zomerfestivals), een gigantische discussie 
ontstaan over de sombere toekomst van de loonarbeid in het algemeen ("we 
zijn allemaal in tijdelijke dienst"). Dit tegen de achtergrond van de 
vooralsnog halfslachtige, maar zeer aanhoudende en doelgerichte pogingen 
van de (rechtse) regering Raffarin om de Franse economie, en maatschappij, 
in snel tempo te 'moderniseren' in de richting van meer 'flexibiliteit', 
zoals 'geeist' wordt door 'het kapitaal' - en Vereenigd Europa.  In 
Nederland, dat op dat gebied overigens veel verder is, is zoiets ook 
gaande, maar geeft weinig aanleiding tot reflexie - de economie wordt 
immers hier als een gegeven beschouwd, net als het weer. 

In dat licht vond ik deze text van Philippe Zarifian wel aardig, al merkte
ik gaandeweg de vertaling - en die heb ik nogal interpretatief gehouden -
dat het toch ook een hoge "French Fog" gehalte had. Maar goed, ik ben er
toch maar mee doorgegegaan, haal eventueel uw voordeel eruit.

(Home page van Philippe Zarifian: 
http://perso.wanadoo.fr/philippe.zarifian  met veel interessante texten - 
oa over het verschil tussen mondialisering en globalisatie (jawel!):
http://perso.wanadoo.fr/philippe.zarifian/page53.htm) 

--------------------------------


De veiligheids controlemaatschappij
Philippe Zarifian

In een van zijn laatste geschriften borduurt Deleuze voort op een intuitie 
van Michel Foucault, namelijk de overgang van een maatschappij van de 
tucht naar een controlemaatschappij. Van de maal naar de modulering, van 
de opsluiting naar het elastieken band. De maatschappij van de surf, van 
de vrije circulatie, maar tegelijk de maatschappij van het afgerekend 
worden op, van het ter verantwording worden geroepen. De macht wordt 
voortaan op afstand uitgeoefend. Het individu verzelfstandigd in daden en 
gedachten. Hij wordt autonoom, maar de macht, die ermee opgehouden is hem 
te tuchtigen, blijft zijn invloed op hem uitoefenen, maar nu van 
binnenuit, omdat hij weet dat hij rekenschap zal moeten afleggen, en ook 
van buitenaf, door middel van een soortement voortdurende 'tribunaalgang' 
aangaande zijn resultaten, aangaande de 'prestatie die hij zal hebben 
neergezet' in zijn (loon)arbeid. 

Er is geen gevangenis meer, de muren zijn verdwenen. Maar er zijn allemaal 
bijkans onzichtbare draden die degene vasthouden die dacht te kunnen 
ontsnappen. Maar wellicht kan men stellen dat het is omdat de individueen 
verzelfstandigen, als het ware volledig volwassen worden, dat zij proberen 
te ontvluchten, en dat, omdat het controleren daarvan steeds lastiger 
wordt, de economische en de politieke macht hun werkwijzen hebben 
gebundeld om voortvluchtige individualiteit in te halen en weer te vangen. 
En zo ontstaat het dan: het veiligheidsdenken koppelt zich aan de controle 
en wordt een elastieken band.

Eerst wordt er een tabula rasa beleid gevoerd, a la Sharon: zoals hij 
huizen laat opblazen, zo schaft men alle zekerheden af, doekt men alle 
plekken op waar individueen in verzet bij elkaar zouden kunnen komen. Men 
schaft het recht op arbeid af, en holt het arbeidsrecht, en de sociale 
wetgeving uit. Of misschien is men erop uit om het verzet in te halen, een 
leegte te creeren om het beter te kunnen omsingelen, en aan de open lucht 
het karakter van een gevangenis te verlenen, een gevangenis zonder muren, 
een gevangenis in een vacuum. 

Raffarin (zeg maar de Franse Balkenende - alleen wat slimmer; PR) is bezig 
met methode, voortvarenheid en onverzettelijkheid het sociale 
wetgevingsgebouw te slopen. Hij rijt de welvaartstaat aan stukken, en laat 
slechts wat flarden ervan over. De werknemers worden een ronddrijvende 
massa, en of ze nu een baan hebben dan wel werkeloos zijn, allemaal worden 
zij geconfronteerd met kwetsbaarheid en onzekerheid, en worden zij gemaakt 
tot wat men wil dat ze worden: weerloos, bang, en onbeschermd. De 
economische macht kan zich ongestraft als jager gaan opstellen: zij kiest 
en ontslaat de werknemer naar believe, op volstrekt legale wijze. Het 
arbeidscontract stelt rechtelijk niets meer voor. Het commercieel contract 
komt ervoor in de plaats, daadwerkelijk, of althans in de praktijk. De 
werknemer verkoopt zijn diensten, en is niet langer in loondienst.

Maar voor hen onderaan de ladder, is ook het tijdperk van de 
tewerkstelling aangebroken. De 'minimum aan arbeid gerelateerde uitkering' 
(Revenu minimum d'activite, RMA) is de duistere gedaantewisseling van de 
vroegere 'minimum herintredingsuitkering' (Revenu minimum d'insertion, 
RMI). Voortaan is het de patroon die het bedrag van de uitkering 
inkassseert, in plaats van de uitkeringsgerechtigde. En deze wordt dan 
afgeschept met een aan het minimumloon gekoppelde uitbetaling, dat niet 
eens loon mag heten, voor de schammele uren arbeid die men hem gegund 
heeft. Deze passanten in loondienst kunnen dan slaven van een nieuwe soort 
op hun weg tegenkomen. Alles mengt en vermengt zich: de duizeling van de 
autonomie en van de vrije tijd gaat hand in hand met het allerbruutst 
opleggen van kettingverplichtingen. Alles vindt in een soortement vacuum 
plaats: in deze leegten botsen de krachten als het ware in zuivere vorm 
met elkaar, binnen zo weinig mogelijk regels en zo weinig mogelijk 
rechten.

En als de geisoleerde individu daartegen in opstand komt staat de 
(beveiligings)politie klaar, een 'politie' die alom tegenwoordig is en 
steeds meer als een op zich zelf staande wet en rechtspraak functioneert. 
Alle instrumenten staan al ter beschikking om het individu staande te 
houden, hem van zijn (bewegings)vrijheid te beroven, en om zijn toch al 
afnemende burgerrechten verder in te perken, mocht hij in opstand komen of 
van een andere overtuiging getuigen, van een andere subjectiviteit dan die 
van het elastiekenband en van de kettingverplichtingen die de wet van het 
kapitaal in een vrijwel naakte vorm hem oplegt. Leegte en onzekerheid van 
arbeid hier, de Palestijnen in het vizier verderweg, hun huizen aan puin 
geslagen.

Maar misschien is het het teken dat de politieke en de economische macht, 
de markt als wet en de politie als wet inderdaad bijna in elkaar over zijn 
gegaan, maar in werkelijkheid in het defensief zijn gedrongen, omdat zij 
zich op geen enkele legitimiteit kunnen beroepen, en onmachtig zijn om 
enig ander motivatie op te roepen dan de noodzaak om het hoofd te bieden 
aan de wanorde, aan allerlei potentiele terroristen . Zij stellen een 
regime van oorlog in, zowel naar binnen als naar buiten, omdat binnen de 
steeds toenemende afwezigheid van een algemeen geldend recht, van een 
recht dat met elkaar is afgesproken, en dat breed geaccepteerd is, zich 
het vertoog heeft genesteld van vriend versus tegenstander, en dan eerst 
tegenstander en daarna pas (misschien) vriend.

De economische macht, dat abstract wezen dat 'het kapitaal' wordt genoemd, 
vangt de energie en de subjectiviteit op van de werknemers die hij middels 
de elastiekenband in zijn greep houdt, en waaraan zij in een leegte 
bungelen, afhankelijk van de arbeid die de werkgever hun misschien gunt. 
Het kapitaal wil ze als marionetten aan de draden trekken van zijn 
'netwerk'. Maar misschien zijn de individueen die het kapitaal wil 
kontroleren al wel ergens anders heen gevlucht, en hebben zich al 
afgekeerd van wat van hun verlangd wordt, en bezig zijn met wat ze zelf 
willen, op zoek naar een nieuwe zingeving. Verzet en oorlogstoestand: 
ziedaar een nieuw soort sociale strijd dat begonnen is, right here, op ons 
deurmat.

(29 november 2003)
vertaald door Patrice Riemens

______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (grootveld@nrc.nl).