[Nettime-nl] van Schijndel & Smiers: Een wereld zonder auteursrecht is goed voorstelbaar [u]

["Geert Lovink [c]" <geert@xs4all.nl>]

http://www.netkwesties.nl/editie134/column2.html

Een wereld zonder auteursrecht is goed voorstelbaar
Marieke van Schijndel & Joost Smiers

Auteursrecht was ooit een middel om kunstenaars aan een fatsoenlijk 
inkomen te helpen. Los van de vraag of dat zo functioneerde - de meeste 
van hen verdienden en verdienen er geen cent aan - moeten we toegeven 
dat auteursrecht vandaag de dag een geheel ander doel dient.

Auteursrecht is heden ten dage het gereedschap van conglomeraten op het 
terrein van muziek, boeken en films om de markt te beheersen. Zij 
kunnen bepalen of het beeld-, tekst- en muziekmateriaal dat zij in 
handen hebben door anderen gebruikt mag worden. En als dat mag, onder 
welke voorwaarden en tegen welke prijs.

De huidige Europese en Amerikaanse wetgeving geeft hen dat voorrecht 
voor een tijdspanne van zeventig jaar na de dood van de auteur. Onze 
culturele uitdrukkingsvormen worden er meer en meer door 
geprivatiseerd. Ons democratisch recht van spreken raakt steeds verder 
van ons verwijderd.

De miljoenen mensen die muziek en films op het internet uitwisselen 
nemen dit alles op de korrel. Zij weigeren te accepteren dat een 
bedrijf de eigenaar kan zijn van, bijvoorbeeld, miljoenen melodieën. 
Digitalisering zaagt aan de poten van het auteursrechtensysteem.

Wij zijn natuurlijk niet de eersten die zien dat het systeem van 
auteursrecht onhoudbaar is geworden: het veronachtzaamt de meeste 
kunstenaars in financieel opzicht en het schept de mogelijkheid om ons 
publieke domein van kennis en creativiteit te privatiseren.
Maar tot nu toe heeft niemand er zich aan gewaagd om een alternatief 
voor het auteursrecht te zoeken dat bestendig is voor de 21e eeuw, dat 
garandeert dat het publieke domein van kennis en creativiteit 
gerespecteerd wordt, dat veel kunstenaars een billijk inkomen in het 
vooruitzicht stelt.

Het gaat om een alternatief dat erkent dat door internet de wereld er 
echt anders uitziet dan in de 19e eeuw, toen het auteursrecht zijn 
beslag kreeg en de bizarre gedachte post vatte dat de kunstenaar een 
genie is die alles wat hij of zij creëert zelf verzint, bijna in naam 
van God, en die daarom zijn of haar creatie in eigendom mag hebben.

Cultureeel ondernemer

Om bij dat alternatief aan te belanden moeten we eerst vaststellen dat 
kunstenaars ondernemers zijn. Ze nemen het initiatief om een werk te 
maken en op de markt aan te bieden. Dat initiatief kan ook door anderen 
genomen worden, bijvoorbeeld door een producent of een opdrachtgever, 
die op zijn beurt kunstenaars aan het werk zet. Al die initiatiefnemers 
hebben één ding gemeen. Ze nemen het ondernemersrisico.

Wat het auteursrecht doet, is dat risico aanzienlijk verkleinen. De 
cultureel ondernemer krijgt rond zijn of haar werk voor decennia lang 
een beschermingshuls gedrapeerd, namelijk een monopolie om het werk te 
exploiteren dat zich kan uitstrekken tot meer dan een eeuw en dat alles 
kan omvatten wat ook maar enigszins op dat werk lijkt!

We moeten daarbij natuurlijk bedenken dat elk artistiek werk - of het 
gaat om een soap opera of een compositie van Luciano Berio of een film 
waarin Arnold Schwarzeneger glorieert - het merendeel van z'n 
bestanddelen ontleent aan het werk van anderen.
Kortom: aan het publieke domein van creativiteit en kennis. Is het dan 
niet overdreven om zulk werk zo'n forse bescherming en 
risico-uitsluiting cadeau te doen?

De genadeklap

Voor de meeste artistieke expressies is zo'n beschermingslaag helemaal 
niet nodig. Wat wij daarom voorstellen is dat in eerste instantie een 
werk het maar eens, op eigen houtje, op de markt moet proberen zonder 
de luxueuze bescherming van een auteursrecht. Immers, degene die het 
eerst op de markt komt heeft een tijds- en aandachtsvoordeel.

Het interessante van deze benadering is dat dit voorstel een genadeklap 
bezorgt aan culturele monopolisten die met hun sterren, blockbusters en 
bestsellers de aandacht wegslurpen van al het andere artistieke werk 
dat door kunstenaars gemaakt wordt.
Hoe gaat die genadeklap in z'n werk? Als het auteursrecht als 
beschermingshuls niet meer bestaat, dan kunnen wij allen artistiek werk 
gaan exploiteren en naar eigen plezier adapteren. Daarmee komen we 
terug bij de situatie zoals die feitelijk in vrijwel alle culturen en 
overal ter wereld - met uitzondering van het Westen vanaf de 
negentiende eeuw - bestond en bestaat: kunstenaars borduren voort op 
het werk van hun voorgangers. In vrijwel alle culturen wordt het heel 
vreemd gevonden dat iemand een artistieke creatie als zijn of haar 
eigendom kan beschouwen waar niemand aan mag komen!

Het effect van ons voorstel is dat een monopolistische markt verdwijnt 
en concurrentie wederom een kans krijgt. Dat feit opent een heel nieuw 
perspectief voor zeer veel kunstenaars. Ze worden niet meer uit de 
aandacht van het publiek weggedreven en velen van hen kunnen dan een 
inkomen verdienen met hun werk. Ze hoeven immers niet meer op te boksen 
- en te verliezen - tegen de marktdominantie van culturele giganten, 
want die is er niet meer! De markt wordt genormaliseerd.

Jaar lang bescherming

Uiteraard kan het voorkomen dat bepaalde artistieke expressies grote 
initiële investeringen vereisen. Hoge investeringen, flinke risico's en 
onzekerheid gaan vaak hand in hand. Competitie komt dan lastig tot 
stand. Dat is de tweede situatie waar we een oplossing voor moeten 
vinden. Denk daarbij aan films.

Wij stellen voor dat de risiconemers - de kunstenaar, de producent of 
de opdrachtgever - voor die werken een vruchtgebruik krijgen van een 
jaar. Binnen dat jaar hebben zij het alleenrecht om het betreffende 
werk financieel te exploiteren, met andere woorden om de economische 
vruchten daarvan te plukken. Maar uiteraard vallen die werken meteen na 
hun verschijning terug in het publieke domein en mogen naar hartelust 
cultureel geadapteerd worden.

Subsidieregeling

De derde situatie waar we een oplossing voor moeten vinden, is dat een 
artistieke creatie het ook met een vruchtgebruik van een jaar niet goed 
zal doen op de markt. Het publiek moet er bijvoorbeeld nog aan wennen, 
maar toch vinden we vanuit het belang van de culturele verscheidenheid 
dat zo'n werk moet kunnen bestaan. Voor deze situatie is het nodig dat 
er ruimhartig subsidies beschikbaar komen, want als gemeenschap moeten 
we er veel voor over hebben om allerlei soorten artistieke expressies 
een kans te geven.

Velen willen ons graag doen geloven dat we zonder auteursrecht geen 
artistiek werk en dus ook geen entertainment meer zullen hebben. Dat is 
onzin. We zullen er meer van hebben, uit meerdere kokers. Een wereld 
zonder auteursrecht is heel goed voorstelbaar. Het herstelt een 'level 
playing field' voor culturele productie in ere, het geeft een goed 
inkomen aan veel kunstenaars en het beschermt een publiek domein van 
creativiteit en kennis.
 
--

Marieke van Schijndel werkt als beleidsadviseur bij de Mondriaan 
Stichting en ook hoofd van de Rabo Kunstcollectie. Dit artikel is op 
persoonlijke titel geschreven.

Joost Smiers is auteur van Arts Under Pressure. Promoting Cultural 
Diversity in the Age of Globalization en verbonden aan de HKU als 
lector politicologie van de kunsten in de Onderzoeksgroep Kunst & 
Economie.
 
 Dit is een beknopte Nederlandse vertaling van het artikel dat 
afgelopen weekend in de International Herald Tribune verscheen onder de 
titel Imagine a world without copyright, dat ook prompt op een aantal 
plekken is gekopieerd.
In die krant verscheen inmiddels een afwijzing van bovenstaand 
standpunt onder de kop No copyright? No thanks.



______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (rabotnik@xs4all.nl).