[Nettime-nl] Onmiddellijke onzichtbaarheid

[Eric Kluitenberg <epk@xs4all.nl>]

Column uitgesproken tijdens de INFOWARROOM 10.05, 20 oktober in Melkweg, 
Amsterdam.


Onmiddellijke onzichtbaarheid
Eric Kluitenberg


“Het gebeurt vaak tijdens het ontbijt, plotseling wordt de kop koffie 
losgelaten en de inhoud wordt over de tafel uitgeschud. De afwezigheid 
duurt slechts luttele seconden. Begin en eind zijn abrupt. De zintuigen 
blijven actief maar nemen geen externe indrukken waar.”

Paul Virilio opent zijn “esthetiek van het verdwijnen” met een 
beschrijving van het ziektebeeld van de Pyknolepticus (uit het Grieks: 
pyknos - regelmatig), personen die regelmatig voor een kort moment uit 
deze werkelijkheid drijven, ze vallen bijna, om even ‘ongemediëerd’ weer 
terug te keren.

Voor de pyknolepticus was de afwezigheid onzichtbaar, onwaarneembaar. 
Voor de buitenwereld eveneens, de ogen bleven open, hartslag, ademhaling 
bleven constant, maar het contact was verbroken in dat moment van 
afwezigheid. De pyknolepticus en zijn omgeving ontdekken de interruptie 
slechts indirect. Vragen die door de omgeving worden gesteld lijken 
onlogisch. Geleidelijk beseft de pyknolepticus dat er stukjes 
werkelijkheid ontbreken en de meesten van hen worden dan ook meesters in 
het invullen van de ontbrekende delen van de puzzel.

Het kost wel tijd, teveel tijd, om steeds opnieuw het hele beeld van de 
werkelijkheid in te vullen. De omgeving denkt al snel dat de persoon in 
kwestie achterlijk is, traag, een soort ‘idiot savant’. Het probleem is 
echter niet één van semantiek of betekenis, maar van tijd, discontinue tijd.

Net als bij andere vormen van epilepsie, waaraan de pykonlepsie nauw 
verwant is, opereert het brein te snel. De periode van uitval van 
waarneming door de pyknolepticus is niet het gevolg van het uitvallen 
van hersenfunctie, maar juist van haar absolute versnelling. Het neurale 
verkeer wordt niet adequaat afgeremd, neuronen reageren in een 
autokatalytische cyclus steeds sneller op elkaar, tot zij, vrijwel 
ongeremd, in real-time hun signalen uitwisselen, met de snelheid van 
elektromagnetische golven, de snelheid van het licht. Het bewustzijn 
heeft geen toegang meer tot deze processen. Het wordt buitengesloten 
door de absolute versnelling die zich in het neurale substraat voltrekt.

Bij de meeste epileptici spelen zich vergelijkbare processen af in het 
brein. Hier spoelt de neurale hypercyclus echter door het hele brein en 
activeert het hele lichaam. Neurale activiteit bevindt zich permanent in 
een dynamische balans van autokatalytische versnelling en ontlading van 
neuro-inhibitors, die de neurale processen vertragen en afbreken. Dit 
neurale substraat van het denkproces functioneert in feite als een 
nucleaire explosie die steeds ter nauwernood wordt voorkomen.

Soms zijn de containment mechanismes echter uit balans.

De epileptische hypercyclus bestaat in essentie uit een versnelling van 
alle neurale activiteit naar de onmiddellijkheid. Niet alleen de 
hersenen, ook de rest van het lichaam wordt in real-time en 
ongecoördineerd getriggerd. Net als bij de pyknolepticus staat het 
bewustzijn volledig buiten spel, maar het lichaam wordt uiteen getrokken 
in dramatische spasmes, de ogen rollen, slijm vloeit, de epilepticus 
valt soms in een gewelddadige contortie ter aarde en lijkt uiteengereten 
tussen ontelbare kwellingen.

Het 21e eeuwse mediasubject is als een mediale epilepticus. Volgens Paul 
Virilio bevinden de technologisch geavanceerde samenlevingen zich in een 
fatale versnelling naar de onmiddellijkheid. De grenzen van de fysieke 
versnelling zijn reeds lang overschreden. Wie strategisch voordeel wil 
behalen is gekluisterd aan elektronische schermen - informatie reist 
immers met de snelheid van elektromagnetische golven, de snelheid van 
het licht, terwijl het lichaam al bij geringe versnelling stopt te 
functioneren. Fysieke beweging is een strategische ‘lyability’ geworden.

De strategische waarneming van de wereld vindt plaats in een 
elektromagnetische real-time, dat geldt zowel voor de militaire planners 
en strategen, als voor business execs en beursvloerhandelaren, maar 
evenzeer voor de wereldwijze mediaconsument.

Wie van het scherm weg beweegt riskeert daarmee strategisch vitale 
informatie kwijt te raken. Een hapje eten buiten bereik van het scherm, 
een wandeling met de hond, grote kans dat bij terugkomst essentiële 
stukken informatie ontbreken. Het verhaal lijkt plotseling onlogisch. De 
ontbrekende informatie moet met verbeelding worden ingevuld om de 
voortdurende informatiestroom nog van context te kunnen voorzien.

Volgens Virilio leidt deze absurde versnelling van de wereldwijde 
informatiestromen onvermijdelijk tot de strategische noodzaak om een 
kunstmatige vorm van waarneming te ontwikkelen. De menselijke waarnemer 
heeft rust nodig en momenten van ontspanning en wordt daarmee in 
toenemende mate onbetrouwbaar naarmate de snelheid van informatiestroom 
verder wordt verhoogd.

Al in 1988 voorspelde Virilio de ontwikkeling van de kijkmachine (“la 
machine de vision”), waarin hij met name in het militair strategische 
domein de onvermijdelijkheid van een kunstmatige vorm van zien 
vaststelde. De kijkmachine simuleert niet zozeer de menselijke 
waarneming, ze vervangt ze. Daarmee wordt de subjectiviteit uit de 
waarneming verwijderd. Tijdens de eerste golfoorlog, drie jaar later, 
werden Virilio’s observaties gestaafd door publieke uitspraken van de 
Amerikaanse operationele militaire top, die stelde dat de Patriot 
Missile verdedigingssystemen vanaf nu bestuurd dienden te worden door 
een kunstmatige intelligentie systeem, omdat de traagheid van de 
menselijke factor een te groot risico was geworden.

De ontwikkeling van een kunstmatige waarneming leidt tot een verdere 
versnelling van de informatiestroom, die gelijke tred houdt met de 
toenemende informatie verwerkende capaciteit van opeenvolgende sneller 
opererende computersystemen. Het is de tijd zelf, de ontwikkeling van de 
waarneming en analyse in de ultrakorte duur, die tot technologisch 
research & development object is geworden. Uit die voortdurende 
verkorting van de tijdsduur van waarneming, analyse en actie ontstaat 
volgens Virilio een nieuwe technologisch geconstrueerde tijdvorm, die 
hij de intensieve tijd noemt.

Het menselijk bewustzijn en de menselijke waarneming opereren in de 
extensieve tijd van heden, verleden en toekomst. De technologische 
waarneming opereert in de ultrakorte duur van de intensieve tijd. Als de 
containment mechanismes van deze kunstmatige waarneming in de intensieve 
tijd falen, als de machines in een hypercyclus van actie en reactie in 
real-time treden, is het menselijk bewustzijn hier fundamenteel van 
uitgesloten. Het menselijk bewustzijn wordt slechts nog geconfronteerd 
met het effect, primair met het ongeval. Het verhaal wordt discontinu, 
de ontbrekende stukjes moeten achteraf worden ingevuld, de gevolgen 
kunnen catastrofaal zijn.

In 1987 crashte Wall Street als gevolg van handelsmachines die in de 
intensieve tijd beurshandel bedreven. In 1991 pleitte de legertop voor 
de automatisering van de verdedigingsmechanismen. In de 21e eeuw is de 
constructie van een real-time strategie-machine onvermijdelijk geworden. 
Subjectieve waarneming speelt in dit proces geen rol meer, de 
onmiddellijkheid leidt voor het subject tot volledige onzichtbaarheid; 
de esthetiek van het verdwijnen.

--------------

IWR site:

http://www.infowarroom.nl


______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (rabotnik@xs4all.nl).