[Nettime-nl] Does Humor belong in Islam?

["Ron Peperkamp" <r.peperkamp@chello.nl>]

Het is mij opgevallen hoe in de overspannen discussies over de Deense
cartoons, een belangrijk aspect telkens omzichtig wordt gemeden. Over de
gevoeligheden, zowel aangaande het verworven recht op vrije publicatie, als
het het taboe op het afbeelden van een profeet, heeft iedereen nu wel zo'n
beetje z'n zegje gedaan. Over de al of niet bewuste bedoeling of mogelijk
onvoorziene consequenties van de cartoons, heb ook het nodige gelezen. Het
is echter opvallend dat vrijwel niemand het over de cartoons zelf heeft. Ik
doel dan op de * kwaliteit * van de spotprenten welke alom als 'satirisch'
worden aangeduid.

Wel, ik heb ze alle 12 bekeken en ik moet zeggen dat dat tamelijk
teleurstellend was. Niets geen trefzekere pen, inzichtelijke abstrahering,
scherpe situatieschets, rake typering of daverende kolder. Kortom: geen
bevrijdende lach. Nee, zelfs geen gegniffel want ze waren alle 12 ronduit
flauw. Opvallend genoeg deden ze mij eigenlijk sterk denken aan de cartoons
die ik wel eens in arabische kranten zie: simplistische uitvergrotingen,
schematisch, voorspelbaar, beroerd getekend en wat natuurlijk het ergste is:
gewoon niet grappig.

Dit deed bij mij de vraag rijzen wat er zou gebeuren als iemand nu wel eens
een echt goede grap maakte over de profeet Mohammed. Ik bedoel dan een echte
dijenkletser - gekenmerkt door een onverwachtte wending of een verrassende
wijziging van perspectief welke door mensen universeel als grappig wordt
ervaren. Een tijd geleden las ik over een wetenschappelijk onderzoek naar de
functie van  humor. Hierin werd de grap gedefinieerd als een in een
verhaaltje samengebalde sociale of culturele spanning welke naar een totaal
onverwachte oplossing voert. De verrassende uitkomst - of liever gezegd: het
plotseling kunnen begrijpen van de wijze waarop de code wordt doorbroken -
resulteert in een in fysiek-psychische ontlading: de bevrijdende lach
waarmee het absurde van de gegeven sociale/culturele orde wordt doozien.

Een cultuurgebonden taboe (zoals in de Islam bijvoorbeeld rond de profeet)
hoeft daarom ook helemaal geen beletsel voor grappenmakerij te zijn.
Integendeel: de voorspelbaarheid van de culturele bakens rond het taboe,
vergroot immers de mogelijkheid voor onvoorspelbare manouvres en verhoogt
daarmee de kans op een geslaagde grap. Het is bijvoorbeeld bekend dat de
schokkendste (en waarschijnlijk enige leuke) Auswich-grappen niet in de
achterbuurten van Rabat of Gaza worden gemaakt, maar op de schoolpleinen van
Tel Aviv. Het succesvol afronden van een dergelijke grap is echter wel iets
hachelijker: wordt de bevrijdende lach niet bereikt, dan is er louter sprake
van taboe-overtreding hetgeen al snel als 'onnodig' kwetsend zal worden
ervaren. En dit is dus precies het geval met de Deense cartoons: ze zijn
gewoon niet grappig genoeg.

Mensen kennen allemaal de heilzame werking van de bevrijdende lach -
sommigen zijn er alleen iets scheutiger mee dan anderen. De analogie is
natuurlijk niet rechtstreeks door te trekken, maar bedienen sommige culturen
zich misschien ook niet wat ruimer van humor dan anderen? Ik weet, ik
betreed hier een gevaarlijk terrein. Maar waarom komt de AEL nu weer met
zo'n hopeloos mislukt (want voorspelbaar) grapje over Hitler die bij Anne
Frank in bed ligt ("noteer deze maar in je dagboek Anne"). Ik heb ze nu even
niet paraat, maar in mijn tijd heb ik toch wel betere grappen over Anne
Frank gehoord - en niet één, maar tientallen. Kúnnen ze dan gewoon geen rake
grappen verzinnen? Om een oude hippie maar eens te parafraseren: Does Humor
belong in Islam?
Of laat ik het anders op een cultuurrelativistische manier formuleren: komt
de vrijmoedigheid waarmee wij in de westerse wereld een cartoon als 'een
onschuldig grapje' kunnen afdoen, niet direct voort uit ons verzwakt
vermogen om dingen 'serieus' te nemen?

In de NRC van vandaag stond een lezenswaardig artikel van Maurits Berger
waarin hij uitlegde hoe men in de de Arabische wereld niet zozeer 'gelooft'
maar vooral zijn identiteit aan religie ontleent. Met grapjes over de
profeet overtreedt men dus niet louter één of andere achaïsch regel van een
religie, maar treft men een hele bevolkingsgroep in zijn diepste gevoel van
eigenwaarde. Dit lijkt mij een alleszins bevredigende verklaring voor de al
of niet georkestreerde woedeuitbarstingen van de afgelopen dagen. Maar
diezelfde uitbarstingen laten zien dat dat gevoel van eigenwaarde wel wat
humor kan gebruiken. 

----------------------------------
Ron Peperkamp
ron@peperkamp.nl
---------------------------------- 


______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (rabotnik@xs4all.nl).