[Nettime-nl] Orbis Pictus/Theatrum Mundi conferentie Amsterdam october 2008

[Tjebbe van Tijen via Chello <t.tijen@chello.nl>]

Begin maart is een nieuwe website gelanceerd voor een  
theaterwetenschap congres dat in october 2008 in Amsterdam zal  
plaatsvinden:

ORBIS PICTUS/THEATRUM MUNDI
World ~ Picture ~ Theatre
Perspectives of the 21st century
Congress Amsterdam 23 - 26 October 2008

http://www.theatrummundi.com/

Het initiatief en de organisatie is van Kati Röttger die sinds kort  
de leerstoel theaterwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam  
bezet. Haar oratie in de Aula van de UvA - februari jongstleden -  
begon met Friedrich Schiller's opvatting van theater op het einde van  
de 18e eeuw als zijnde "de kunst van de kritiek op de samenleving" en  
eindigde met Guy Debord's analyse uit 1967 dat de samenleving zelf  
één groot spektakel is. Röttger's visie is dat "in onze  
mediamaatschappij met zijn politieke drama's en reality shows de  
grenzen tussen feit en fictie vaak nauwelijks meer te onderscheiden  
zijn." Zo zag ik zelf  - kortgeleden nog - in de televisie talkshow  
van Pauw & Witteman politicus Marc Rutten gefascineerd luisteren naar  
acteur Eric van Sauers die uitlegde hoe hij het klaarspeelde om twee  
totaal verschillende rollen - qua karakter - binnen één dag op twee  
verschillende podia op te voeren. De talkshow als leerschool voor het  
politieke bedrijf.

Is alles dan theater? De wereld als podium (theatrum mundi) waarop  
het leven zich ontrolt als een toneelstuk voor de ogen van  
toeschouwers, die gelijktijdig acteurs in hun eigen drama zijn? Op de  
gevel van de 17e eeuwse Amsterdamse schouwburg prijkte ooit de  
inmiddels gevleugelde tekst van Joost van den Vondel: "de wereld is  
slechts een schouwtoneel, elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel."  
Vondel zelf greep voor die gedachte terug op de klassieken, zoals  
Plato die in zijn "Philebus" Socrates laat spreken over de betekenis  
van tragedie en comedie waarbij deze het zinnebeeld oproept van "het  
grote podium van het menselijk leven". De grote vraag is natuurlijk  
wie bestiert nu dat 'wereld theater': zijn het de goden (als bij de  
Grieken), is het één enkele God, het kapitaal, of wij allemaal?

Vier jaar eerder sprak in diezelfde Aula van de Universiteit van  
Amsterdam, Frank van Vree, zijn inaugurele rede uit als hoogleraar  
Journalistiek en Cultuur, waarin gelijke thema's naar voren kwamen.  
Direct al in de titel van zijn betoog: "De wereld als theater -  
journalistiek als culturele praktijk." Ook hij vergelijkt de  
klassieke en hedendaagse interpretatie van het begrip 'theatrum  
mundi' en geeft voorbeelden uit de kunst (installatie "Le théatre du  
monde" van de West-Afrikaanse kunstenaar Georges Adéagbo op de  
Documenta 2002 in Kassel) en de politiek  (Guy Debord en zijn "La  
société de spectacle", 1967). Van Vree ziet een toenemende  
'spectualisering' van een samenleving 'overspoeld door beelden',  
waarbij 'het nieuws' dat de media ons brengen "niet alleen bedoeld  
(is) het publiek te informeren maar ook om het te ontregelen, te  
verbazen, te verbijsteren en te shockeren." De Vree blijft niet  
steken in het beeld van het gemanipuleerde individu 'onderworpen aan  
het systeem van productie en consumptie', maar onderkent ook (de  
Britse filosoof Paeul Crowther aanhalend) een algemene behoefte aan  
sensationele en overrompelende beelden die de intensiteit van ons  
leven verhogen, ons 'fysiek en mentaal wakker houden' en de 'monotie  
van het moderne bestaan compenseren.'
Ik moet hierbij aan Etienne de la Boétie denken en zijn "Discours sur  
la servitude volontaire", 1548: de aan beelden 'verslaafde consument'  
leeft uiteindelijk in een 'vrijwillige slavernij'; een situatie door  
eigen toedoen tot stand gekomen (en potentieel ook door eigen toedoen  
ophefbaar).
Het tweede thema van het Amsterdamse theaterwetenschap congres,  
"Orbis Pictus" is ontleend aan het 17e eeuwse met beeld-tableaus  
verluchte leerboekje van de Tsjechische (Boheemse) panfilosoof  
Comenius: "Orbis Sensualium Pictus" (de wereld in beelden verklaard).  
Dit thema sluit aan bij de onderzoekspraktijk van Kati Röttger die  
gaat over de betekenis van de huidige wereldwijde circulatie van  
beelden voor de dramatische kunsten en de mogelijkheden voor  
kritische interventie. De samenhang tussen deze twee thema's is kort  
samengevat in de inleidende tekst van de website:

"The conference will focus on the relationship between theatre and  
world picture across different historical epochs and cultures. The  
well-known topoi of Orbis Pictus on the one hand, and Theatrum Mundi  
on the other form the conceptual frame for questioning this relation.  
The conference thus invites reflections on ways and spaces of  
representing the world, knowledge of the world as well as views of  
the world. The conference is thus thematically divided into four  
sections: Paradigm Shifts, Methods, Aesthetics and Politics."

Dit alles mag een puur academische onderneming lijken, maar de  
organisatoren zijn zeker ook geinteresseerd in een bredere deelname  
en een breder publiek, waarbij  het forum van nettime.nl zeker ook  
past. Mijn eigen betrokkenheid bij dit congres bestaat in de  
visualisering van de thema's  door middel van een reeks van  
panoramische beeldverhalen, die in de komende maanden op de publieke  
website van het congres vertoond worden. De eerste in de reeks is nu  
klaar en heeft als titel/onderwerp "Orbis Digitalium Pictus", wat  
zowel verwijst naar de titel van het 17e eeuwse boekje van Comenius  
(Orbis Sensualium Pictus), als de dubbele betekenis van het woord  
'digitaal': in afzonderlijke eenheden (electronsich) weergegeven  
informatie (digits), maar ook de vingers (Latijn: digitus) betreffende.

Tjebbe van Tijen 25/3/2008

NB
hieronder nog de inleiding op de 'Call for papers', die op de website  
volledig te vinden valt, aangevuld met een nieuw systeem van 'diep  
gedocumenteerde' bronnen (op basis van de ideeën van één van de  
uitvinders van 'hypertekst' Ted Nelson, transposing windows).

http://www.theatrummundi.com/

Introduction of the theme	

When Johannes Comenius died in 1670 in Amsterdam, he left behind a  
comprehensive, revolutionary humanistic work, with which he sought to  
champion for world peace through education. His text Orbis sensualium  
pictus: The visible world (1658) is the first European school text  
book, a teaching tool replete with pictures and texts, which aimed at  
employing sensual, pictorial observation to arrive at an  
understanding concepts and thus to an extensive system of  
knowledge.#01 At the end of the Thirty Years' War, Comenius sought to  
counter the old theological moral systems with a new order of  
universal world knowledge laid down his Didactica Magna. (1657) #02  
One century later his didactical ideas can be found in a proposal of  
Georg Crhistoph Lichtenberg for an "Orbis pictus for German  
dramatists, novelists and actors" (1780). #03 At roughly the same  
time, the figure of Theatrum Mundi began to acquire an enormous  
heuristic energy as a metaphor for viewing the world, for the world  
as stage, for the art of viewing. It was a metaphor that underlined  
the endeavour of that period to conceive the world (Schramm 1996).  
#04 The bracketing of the modern topoi of Orbis Pictus and that of  
Theatrum Mundi informs the thematic scope of the conference by way of  
offering a historical perspective on the interrelation between world,  
picture and theatre under the present conditions of globalisation.  
This invites debating the question of the relevance of these two  
concepts in describing a culture of knowledge that places picture and  
text in a new mutual relationship, particularly against the backdrop  
of the global effects of digitised mass media. Of particular  
significance here is an analysis of the function and the aesthetics  
of theatre as signs of global knowledge cultures between the past and  
the future. How does theatre picture the world? How did it do so in  
the past? What does theatre have to offer in terms of a picture  
critique? And what is the relationship between theatre and world  
vision or worldview? Do metaphors of world theatre also encompass  
world pictures? Does globalisation put us in the process of shifting  
from the representation of the world to the creation of world? (Nancy  
2003) #05 These questions become all the more pertinent, if  
globalisation is not only understood as a product of the neo-liberal  
world economy, but as a process that pervades and fundamentally  
alters all areas of human coexistence. The pervasive course of "world  
interlinking" calls for a renewed look at the "world arena" under its  
changing conditions (Sloterdijk 2005 #06 , 1999 #07 ). Research in  
theatricality has important tools to offer in the analysis of this  
area (Schramm, Münz, Fischer-Lichte, Kotte). These studies have shown  
the extent to which the metaphor of theatre operates on the margins  
between describing the world (an aesthetic venture) and finding  
insights into the world (an epistemological project). In this sense  
the concept of theatricality has gained the rank of an  
interdisciplinary discursive element that has far-reaching  
implications for other arts, social fields and disciplines. The  
reference to the old concept of Theatrum Mundi in the conference  
title therefore not only invites a discussion and foregrounding of  
the relationship between world theatre and world knowledge in the  
past and in the present (Zimmermann 2001) #08 . Moreover, a third  
dimension is introduced into this structure of ambivalence, namely:  
the picture. The recent developments in pictorial research only serve  
to highlight the relevance of pictures. Despite our knowledge culture  
being strongly determined by the order of the written word since the  
beginning of the Modern era, pictures are increasingly gaining a new  
value as a category of knowledge, particularly reinforced by the  
technical possibilities of dissemination offered by digital media  
(Bredekamp 2006 #09 ; 2004) #10 . Simultaneously, the power of images  
is often experienced as threatening. Pictures are often denigrated as  
mere substitutes for reality (copies, reproductions or simulacra) or  
they are believed to be living beings (Mitchell 2005) #11 . In this  
context, the conference seeks to critically question and assess the  
cultural pessimism stemming from the fear of images. One of the key  
aims of this gathering of scholars is to discuss the possibilities of  
an 'enlightened' engagement and relationship to pictures. All in all,  
"the knowledge of globalisation" along with "the globalisation of  
knowledge" (Appadurai 2001) #12 constitutes a hitherto unresolved  
challenge. The conference sets out to question how contemporary  
theatre responds to this challenge. Contributions offering  
historical, systematic or cultural analyses of this complex of themes  
are invited.
______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (rabotnik@xs4all.nl).