[Nettime-nl] CRYPTO & STEGANOGRAFIE door Ine Poppe en Sam Nemeth

[Geert Lovink <geert@xs4all.nl>]

> CRYPTO & STEGANOGRAFIE
> 
> (gepubliceerd in NRC-Handelsblad Cultureel Supplement 25 juni 2015)
> Crypto- & steganografie	door Ine Poppe en Sam Nemeth 
> 
> Naast het hoofdkantoor van de CIA in Langley staat een kunstwerk waar wereldwijd al velen zich het hoofd over gebroken hebben. Kryptos is een puzzel-in-een-beeldhouwwerk, gemaakt door de Amerikaanse kunstenaar Jim Sanborn in 1989. Kryptos betekent in het Grieks verstoppen, verbergen. Het versleutelen van informatie waardoor gegevens niet leesbaar zijn voor andere partijen wordt cryptografie genoemd. Zonder versleuteltechnieken geen veiligheidsdiensten. Het kunstwerk, aangeschaft door de CIA, houdt fans al ruim 25 jaar bezig. Op een metershoge koperen gegolfde plaat staan vier boodschappen in geheimschrift. Sanborn werkte maanden aan deze versleutelde raadsels met een van de beste cryptografen, Ed Scheidt, een gepensioneerde CIA-man. Nu, in 2015, zijn er pas drie puzzels opgelost, de vierde is nog een mysterie. Computerspecialisten, puzzelaars en werknemers bij internationale veiligheidsdiensten ontrafelen langzaam de code, en hierover wordt intensief gecommuniceerd in de crypto-community. De drie ontcijferde boodschappen zijn gepubliceerd en verwijzen naar oude cryptografische technieken, zoals het gebruiken van VigÃnere-code uit de 16e eeuw, een complexe methode waarin een tabel gebruikt wordt met op iedere regel een alfabet waarvan ÃÃn letter is verschoven.
> 
>  Gevoelige politieke of persoonlijke informatie staat in de digitale samenleving steeds meer onder druk. We lezen over afluisterpraktijken van de NSA, maar weten eigenlijk niet hoe we onze eigen informatie moeten beschermen. Neem email: in een democratie hebben we recht op briefgeheim maar we weten nauwelijks dat er geen âenvelopâ om ons bericht zit en al helemaal niet hoe we die erom heen moeten krijgen, terwijl we wel fanatiek onze fiets, woning of auto afsluiten. Daar gaan we wat aan doen, dacht het MOTI, Museum voor Beeldcultuur in Breda. In samenwerking met culturele instituten en kunstacademies uit Nederland en Belgià (Z33, de Brakke Grond, Set Up en vele anderen) is een Crypto Design Challenge, georganiseerd, een wedstrijd voor jonge kunstenaars en ontwerpers. De organisatoren willen hiermee meer bekendheid geven aan cryptografie maar ook onderzoeken hoe versleuteling op een laagdrempelige manier aangeboden kan worden. Op de website staan artikelen, documentaires en voorbeelden van kunstprojecten ter inspiratie. De wedstrijd loopt tot augustus dit jaar. De winnaars zullen hun werk o.a. in MOTI en Belgià presenteren en exposeren.
> 
>  Geheimtaal bedenken, boodschappen verstoppen, het is duizenden jaren oud. Herodotus maakte omstreeks 440 voor Christus melding van een boodschapper, een slaaf, wiens kop werd kaalgeschoren. Op zijn schedel werd een tatoeage aangebracht met een geheime militaire boodschap. Zijn haar groeide aan, de boodschap was dus onzichtbaar, behalve voor degene die ervan wist en over een scheermes beschikte. Dit verschijnsel, het verstoppen van berichten in ogenschijnlijk geheel andere boodschappen, wordt steganografie genoemd (steganos= verbergen, graffein=schrijven). Steganografie is een vorm van cryptografie.  De combinatie tatoeages en versleuteling duikt ook op in de Amerikaanse televisieserie Prison Break (2005-2009). Protagonist Michael Scofield heeft op zijn lichaam de blauwdruk van de ondergrondse gangen en riolen van gevangenis Fox River getatoeÃerd, plus het ontsnappingsscenario, verborgen onder typische gevangenistattoos van engelen, doodskoppen en duivels.
> 
> Het eerste boek over cryptografie stamt uit 1518 en werd geschreven door Johannes Trithemius. Versleutelen werd in die tijd gezien als magie, tegelijkertijd gevaarlijk en heilig. Ook de beeldende kunst is van oudsher doordesemd van cryptografie. In alle tijden speelden kunstenaars met betekenissen en verstopten ze boodschappen in schijnbaar onschuldige context. Het was duizenden jaren de enige manier om je te wapenen tegen de repressie van kerk en overheid. Zo zouden geheime boodschappen in de schilderijen van Jeroen Bosch de corrupte Rooms-Katholieke Kerk van de late renaissance bekritiseren. Geheime codes zijn eveneens te vinden bij Michelangelo en Leonardo Da Vinci, lees de Da Vinci Code van Dan Brown er maar op na.
> 
> Het decrypten, het ontcijferen van boodschappen wordt soms tot in het absurde doorgevoerd.  In de 40er jaren van de vorige eeuw werd de claim dat Shakespeareâs teksten geschreven zouden zijn door Francis Bacon serieus genomen. In originele teksten zaten boodschappen verborgen die hierop zouden duiden. Het beroemde cryptografen-echtpaar William en Elizebeth Friedman besteedde jaren om dit te weerleggen in lezingen en publicaties. Elizebeth Friedman wordt overigens gezien als ÃÃn van de eerste vrouwelijke crypto-analisten. Nadat haar man stierf in 1969, stichtte ze een bibliotheek met cryptografisch materiaal in Lexington, Virginia, die nog steeds te bezoeken is.
> 
> In onze digitale eeuw is cryptografie dus opnieuw een thema dat tot de verbeelding spreekt. En daarin speelt de figuur van de hacker een essentiÃle rol. Hij, maar zeker ook zij, is geen gewetenloze digitale inbreker maar een romantische held die tegen een corrupt systeem vecht. De hacker is een wereldverbeteraar, intelligent en ongrijpbaar. Het is dit archetypische beeld dat de laatste jaren dominant is in kunst- en cultuuruitingen. Natuurlijk bestaan er in werkelijkheid allerlei soorten hackers, van criminele crackers en onnozele script-kiddies tot idealisten en internetactivisten.
> 
> Op het moment is er een indrukwekkende lijst initiatieven dat zich met de term hacking tooit: kunstenaar Ine Gevers (maakte eerder de exposities Ja, Natuurlijk en Niet Normaal)  organiseert momenteel Hacking Habitat, een internationale tentoonstelling met daaraan voorafgaand lezingen; de Willem de Kooning Academie in Rotterdam heeft een minor genaamd Hacking; door het hele land worden zogenaamde Hackathons georganiseerd waar kennis over software en het internet wordt gedeeld; er zijn tientallen Hackerspaces in Nederland; de Brakke Grond organiseert Hack/Play en Martijn de Waal (UvA) organiseert de workshop Hackable Cities. Of het de stad, de mode of het ontwerpproces is, hacking staat hier voor een tegendraadse benadering en een activistische mentaliteit. Met als onderliggende implicatie: er is een (corrupt) systeem dat ontcijferd, begrepen dus gehackt dient te worden. Cryptografie en hacking zijn als kop en munt. Versleutelde berichten moeten worden ontcijferd, informatie moet worden beveiligd.
> 
> Edward Snowden, Julian Assange en de Cypherpunks (Californische internetactivisten) maken zich al jaren sterk om cryptografie voor iedereen toegankelijk te maken. Er zijn verschillende open source programmaâs waarvan de bekendste GPG (Gnu Privacy Guard) en PGP (Pretty Good Privacy) zijn. De laatste, een Peer to Peer systeem om email mee te versleutelen, is ontwikkeld door informaticus Phil Zimmermann. De Tweede Wereldoorlog had eens te meer de onmisbaarheid van encryptie bewezen. Na de oorlog werden de ontwikkelingen in cryptografie door overheidsdiensten dan ook nauwgezet in de gaten gehouden. Toen het internet zijn entree maakte, werkten mensen als  Zimmermann aan methoden om met digitale sleutels informatie te beveiligen. Hij introduceerde het nog steeds (in geÃvolueerde vorm) veel gebruikte PGP, wat het voor een gewone e-mailgebruiker mogelijk maakt een envelop om zijn digibrief te doen.
> 
>  Kunstenaars reageren op deze ontwikkelingen. De Duitse kunstenaar Aram Bartholl denkt dat over twintig jaar een niet geÃncrypt internet ondenkbaar is, âeen hilarische relikwieâ. Cryptografische technieken zullen volgens hem noodzakelijk zijn om in de toekomst met elkaar te communiceren. In Barthollâs kunst worden onderwerpen uit de digitale wereld geplaatst in de analoge. In het project Dead Drops (een term die refereert aan geheime locaties waar spionnen in de Koude Oorlog informatie achterlieten) metselde Bartholl USB-sticks in de muren van openbare gebouwen waarin iedereen, ongehinderd door derden, de data kan achterlaten of ophalen die hij wil. Ook publiceerde hij een kunstboek met 4,7 miljoen gelekte LinkedIn-wachtwoorden en ontwikkelde hij een telefoonhoesje dat radiosignalen blokkeert tegen surveillance. Vormgever So Sang Mun maakt het overheden moeilijk om onze persoonlijke data te achterhalen door middel van crypto-fonts. Zijn bedoelingen zijn vooral politiek: 'er moet een halt worden geroepen aan de surveillance state.' Zijn lettertypen, hij maakte er 6 onder de verzamelnaam ZXX,  zijn te lezen door mensen maar niet door software, dus idealiter niet door de NSA. So Sang Mun voegde lijnen en cijfers toe waardoor symbolen ontstaan waarin letters te herkennen zijn. In een van zijn prachtige grafische tekstpuzzels staat: Good morning mister Orwell.
> 
>  Cryptografie komt in vele gedaantes: van het verstoppen van plaatjes in plaatjes, het gebruiken van onzichtbare watermerken, tot het ontwerpen van geheimtalen en gebruik van encryptiemachines. Maar ook in geluid wordt informatie verstopt, zoals in het online computerspel Phonopath (2015) van geluidsontwerper Kevin Regamey. In dit crypto sound game zitten hints die nodig zijn om verder te kunnen spelen. Door goed te luisteren komt de speler er achter dat een geluidselement bijvoorbeeld moet worden versneld (of omgekeerd afgespeeld) zodat het verborgen codewoord hoorbaar is waarmee de speler naar het volgende niveau kan. Het spel is, niet verwonderlijk, populair bij musici.
> 
>   Cryptografie is niet alleen een manier om onze persoonlijke informatie te beschermen, het is ook een creatieve puzzel, een spel waarin kunstenaars hun hartenkreten verpakken voor de goede verstaander. De digitale eeuw heeft dit spel oneindig uitgebreid en, ook niet onbelangrijk, relevanter gemaakt voor het maatschappelijk welzijn dan het ooit was. Een wedstrijd als Crypto Design Challenge, waarin het draait om het belang van cryptografie is een welkome uitdaging. We zien aan het eind van het jaar hoe hedendaagse kunstenaars en ontwerpers hier tegenaan kijken.
> 
>  KADER:
> 
> Aram Barthollâs werk is dit jaar te zien op verschillende plaatsen van Tokio tot Berlijn en momenteel, iets dichterbij, in Witte de With in Rotterdam. Bartholl onderzoekt de relatie tussen de on- en offline wereld met experimenten waarin hij het virtuele een fysieke plaats geeft: USB-sticks gemetseld in muren van gebouwen; de rode markers Google Maps in de openbare ruimte; levensgrote prints met honderdduizenden gestolen Yahoo paswoorden. http://www.datenform.de
> 
> Voor Jim Sanbornâs Kryptos, (1989) bij de binnenplaats van het CIA museum in Langley, Virginia, werd graniet, kwarts, magneet, koper, gecodeerde tekst en water gebruikt. Van de vier versleutelde codes gegraveerd in het metershoge kunstwerk zijn er afgelopen twintig jaar slechts drie gekraakt. Over de vierde code wordt intensief online gecommuniceerd. http://jimsanborn.net/
> 
> Tijdens So Sang Mun's dienstplicht in Zuid Korea werkte hij twee jaar bij de afdeling special intelligence voor de NSA om informatie te onderscheppen. Momenteel is hij grafisch ontwerper en ziet het als zijn taak âto articulate our unfreedomâ. Hij ontwierp het lettertype ZXX, een cryptofont dat wel leesbaar is door mensen maar niet door software, gratis te downloaden op: http://z-x-x.org/
> 
>  Kevin Regamey is geluidsingenieur. Hij is fervent gamer en ontwerpt geluid voor computergames bij het audiobedrijf Power Up. In maart 2015 kreeg Regamey' s autonome geluidsspel Phonopath  een nominatie voor de Excellence in Audio Award op het Independent Game Festival in San Francisco. Phonopath is een geluidspuzzel en is gratis te spelen op: http://www.phonopath.com/
> 
> De Crypto Design Challenge is een wedstrijd voor ontwerpers en kunstenaars uit Nederland en BelgiÃ. De uitdaging is om het versleutelen van tekst en beeld onder de aandacht te brengen door middel van een innovatief idee, plan of ontwerp.  Sluitingsdatum is 1 augustus 2015. https://cryptodesign.org/


______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (rabotnik@xs4all.nl).