nettime-nl: Communicatie Guerilla Text (Ravage, 12 juni 1998)

[Geert Lovink <geert@xs4all.nl>]

(tekst uit Ravage van 12 juni 1998)

DE ENIGE ECHTE WAARHEID EN HET NET
(Communicatie Guerrilla)

Door Luther Blissett, Sonja Bruenzels en de Samenzweerders

Twee jaar geleden verscheen in Duitsland het "Handbuch der Kommunikations
Guerrilla". Inmiddels is een derde druk verschenen, met een gewijzigde
kaft omdat een uitgeverij van autoknutselboeken geklaagd had over
plagiaat. Het boek en de tournee van de auteurs lieten een spoor aan
linkse ideologische en strategische verwarring en vernieuwing achter zich.
Vorig jaar, tijdens de Eurotop in Amsterdam werd het boek in ons land
gepresenteerd waarna meteen de Internationale der Communicatie Guerrilla
opgericht werd, Deze mondde uit in de eerste jubeldemonstratie. Diep uit
het Duitse achterland lieten de auteurs onlangs weer van zich horen. 

Dit bericht is gericht aan degenen die flink tabak hebben van de
repressieve politiek op hun stoep en niet gefrustreerd genoeg zijn om
afstand te doen van een kritische houding en het perspectief van politieke
interventie, die tegelijkertijd weigeren te geloven dat linkse politiek
noodzakelijkerwijs saai, ouderwets en immer zeer serieus moet zijn. Het is
ook gericht aan diegenen die belangstelling hebben voor artistieke
expressie, met het gebruik van allerlei materiaal, waaronder het internet,
om de wetten van de normaliteit te verstoren.=20 Het wordt verstuurd door
enkele provinciale communicatie-guerrilla's als uitnodiging om deel te
nemen, kritiek uit te oefenen, te vernieuwen en een manier van politiek
bedrijven te ontwikkelen die de bloedserieuze werkelijkheid uitdrukt in
een vorm die niet meteen onze meer hedonistische kanten in slaap doet
vallen. Natuurlijk is dit een tegenstelling in zichzelf: hoe kun je nu
lollig doen in omstandigheden van groeiend racisme, staatscontrole en
ontmanteling van de welvaartsstaat, om maar wat te noemen. Aan de andere
kant; zelfs Karl Marx heeft niet gesteld dat saaiheid revolutionair is
(ook lol trouwens niet, als doel op zich). 

Inzicht

Onze gedachten over Communicatie Guerrilla (CG) vertrokken vanuit een
simpel inzicht in onze eigen politiek: informatie en politiek onderwijs is
nutteloos als niemand erin ge=8Bnteresseerd is. Na jaren pamfletten te
hebben uitgedeeld, brochures te hebben gemaakt over allerlei soorten
onrecht, bijeenkomsten gehouden te hebben en teksten gepubliceerd, zien we
niet in hoe dit op zichzelf zou kunnen leiden tot sociale verandering. Het
heeft niet erg veel zin om ons te richten op de mentaliteitsverandering
van een leraar terwijl de kids skinheads zijn geworden.=20 Dit besef
leidde tot een fundamentele kritiek op het traditionele concept van
politiek, die z'n wortels heeft in 18e eeuwse Verlichting: als je de
waarheid naar de massa's brengt, verzwegen nieuws en informatie verspreidt
en de verdraaiingen van de burgerlijke media blootlegt, komt alles wel
goed. De huidige critici van de 'informatie-maatschappij' klagen vaak over
een 'informatie-overkill' die het onmogelijk maakt om goed van kwaad te
onderscheiden. Maar sinds de afkondiging van het postmodernisme is het
nogal moeilijk geworden om aan te dringen op de Enige Echte Waarheid. En
als er al zoiets bestaat, doet het er niet toe. Is niet het echte probleem
van de informatie-maatschappij dat juiste feiten en informatie, zelfs als
ze algemeen aanvaard zijn, geen consequenties hebben?=20 Iedereen weet dat
de ozonlaag verdwijnt. Iedereen weet dat de rijken rijker worden en de
armen armer...=20 Voor ons, die in communisme geloven, is het moeilijk te
begrijpen waarom dit besef niet leidt tot fundamentele verandering - maar
het doet dat zeker niet. Inzichten in het verband tussen de ontvangst van
informatie, kennis en de opties om te ageren binnen een sociale context
hebben blootgelegd hoe informatie betekenisvol en vervolgens relevant
wordt. Deze theorie=89n hebben laten zien dat informatie op zich geen
betekenis heeft en geen consequenties. Beide worden alleen gecre=89erd
door de actieve ontvangst en door de beschikbare actiemogelijkheden van
het publiek. Maar dit banale gegeven wordt in het kader van de linkse
politiek maar zelden in beschouwing genomen.=20

Communicatie Guerrilla baseert zich in de eerste plaats op het concept van
het actieve en creatieve publiek. Wij zien het als een vorm van politieke
communicatie die niet gericht is op argumenten en feiten zoals de meeste
pamfletten, brochures, leuzen of spandoeken. Op zijn eigen manier neemt
het een militant politiek standpunt in. Maar anders dan de meer
traditionele militante standpunten (steen ontmoet winkelruit)  richt het
zich niet op het vernietigen van de codes en tekens van macht en controle
maar op het vervormen van hun betekenis.  In de huidige situatie - geen
massa-beweging, New Labour, etc, etc - is dat misschien wel een
effectievere manier om tegen de allesoverheersende blabla van de macht te
ageren. Communicatie Guerrilla heeft niet de pretentie om in te grijpen in
de heersende kanalen van communicatie of deze te vernietigen, maar om de
getransporteerde boodschappen om te leiden en te ondergraven. 

Normaliteit

Maar wat is hier nu nieuw aan? Je hebt immers de Berlijnse Dada=8Bsten
gehad, de Italiaanse Stadsindianen, de Situationisten... De wortels van CG
kunnen herleid worden tot legendarische karakters als de Tsjechische
soldaat Schwejk en de wijze gek Tijl Uilenspiegel. Lopend in de voetsporen
van de avantgarde uit vroegere tijden, pocht CG niet over de uitvinding
van een nieuwe politiek. Liever wil het een concept van politiek in ere
herstellen die niet alleen kijkt naar wat er gezegd wordt, maar zich richt
op hoe het gezegd wordt. Want het is duidelijk niet genoeg om de dominante
ideologie te confronteren met onze eigen waarheden. Wat nodig is, is een
praktische, materi=89le kritiek op de structuren van communicatie zelf. 

Voor de duidelijkheid: Communicatie Guerrilla is niet bedoeld als
vervanging van een rationele kritiek op de dominante politiek en
hegemoniale cultuur. Het kan ook tegeninformatie niet vervangen maar
cre=89ert aanvullende mogelijkheden om in te grijpen. Maar het moet ook
niet gezien worden als de slagroom op de taart, als een beetje aanvulling
op de noeste arbeid van de Verlichting.  Onze ideee=89n richten zich op de
westerse maatschappijen van het laat-kapitalisme die niet door
gewelddadige dwang beheerst worden, maar door instemming en repressieve
tolerantie. Ze bezitten een zekere graad van politieke vrijheid. Hoewel
deze vormen van politiek soms ook gebruikt werden in meer onderdrukkende
omstandigheden.

Het burgerlijke systeem krijgt z'n kracht - onder andere zaken - uit het
vermogen om kritiek in zich op te nemen. Een regering heeft oppositie
nodig, elke mening moet afgewogen worden tegen een andere. Het concept van
representatieve democratie baseert zich op het verzinsel van eerlijke
uitwisseling. Elke kritiek die niet fundamenteel korte metten maakt met de
legitimiteit van het heersende systeem, wordt er onderdeel van. Aangezien
westerse maatschappijen gebaseerd zijn op het rationele vertoog, kan een
fundamentele kritiek van hun symbolische orde misschien krachtiger
uitgedrukt worden via het nonverbale, paradoxale, mythische.=20
Communicatie Guerrilla probeert in te grijpen zonder geabsorbeerd te
worden in het dominante debat. We zoeken naar wegen om aan situaties deel
te nemen en tegelijkertijd elke constructieve rol af te wijzen.

Subversie

Machtsverhoudingen hebben de neiging om normaal te gaan lijken, natuurlijk
zelfs en zeker onvermijdelijk. Ze zijn ingeprent in de regels van het
dagelijks leven. CG wil die korte en flonkerende momenten van verwarring
en vervorming cre=89ren, momenten die laten zien dat alles helemaal anders
zou kunnen zijn. Een gefragmenteerd utopia als kiemen van verandering.  Op
zijn zoektocht naar de kiemen van subversie, probeert Communicatie
Guerrilla tegenstellingen naar boven te brengen die begraven liggen in
ogenschijnlijk normale, dagelijkse situaties. Het probeert de normaliteit
te verstoren door die onuitgesproken verlangens aan te spreken die
gewoonlijk weggedrukt worden door de allesomringende gedragsregels, regels
die zowel de sociaal aanvaarde manieren van gedrag voorschrijven als de
'normale' manieren van communicatie en interpretatie.=20 Om een simpel
voorbeeld te geven: de meeste mensen zullen van mening zijn dat het niet
goed is om zwart te rijden, ook al is er een breedgedragen gevoel dat het
openbaar vervoer veel te duur is. Als daarentegen enkele Communicatie
Guerrilla's er in slagen om bij een belangrijke openbare gebeurtenis,
zoals de begrafenis van Lady Di, vervalste aankondigingen te verspreiden
dat het openbaar vervoer die dag gratis is, dan zal de mogelijkheid om wat
geld te besparen zelfs degenen kunnen verleiden die twijfelen over de
authenticiteit van de aankondiging.=20 CG tast de machtsverhoudingen aan
die zijn ingeschreven in de sociale inrichting van ruimte en tijd, in
regels en manieren, in de orde van publiek gedrag en debat. Overal in deze
"culturele grammatica" van een maatschappij bevinden zich legitimaties van
macht en ongelijkheid. Communicatie Guerrilla gebruikt de kennis van een
"culturele grammatica" die voor iedereen beschikbaar is om te irriteren
door het verstoren van de regels van de normaliteit: het is precies dit
soort irritatie dat vragen opwerpt over ogenschijnlijk normale aspecten
van het sociale leven, door de verborgen machtsverhoudingen bloot te
leggen en de gelegenheid te bieden deze te ontrafelen. 

Internet

Natuurlijk werkt dit spel van het verbuigen van de regels van de Culturele
Grammatica het best wanneer de regels het meest rigide, het sterkst
verankerd zijn. Dat is de reden dat veel Communicatie Guerrilla's een
vreemde voorkeur hebben voor het leven in het achterland van de
laat-kapitalistische maatschappij. Op het gebied van communicatie leidt
dit tot een neiging naar het gebruiken en misbruiken van Ouderwetse Media
zoals reclameborden, gedrukte boeken en kranten, mond op mond,
brieven-in-flessen, offici=89le aankondigingen, etc. En inderdaad, zelfs
de geweldige Hakim Bey heeft onlangs het gebruik van Ouderwetse Media
aanbevolen als middel van subversie ("Outdated Media", in: "Running Idle",
New York 1995).  Het zal nauwelijks verbazen dat de Communicatie
Guerrilla's niet zo geloven in de hype van internet als een ruimte van
virtuele vrijheid zonder controle van staat of bedrijfsleven.  We zijn
bang dat de nog steeds bestaande gelegenheden van vrije uitwisseling, de
lijnen voor informatie-uitwisseling buiten de invloed van de politie, en
de hoekjes van het Net die geregeerd worden door potlach-economie en niet
door advertentietarieven, zullen verdwijnen. De esthetiek van het internet
zal niet worden bepaald door cyberpunks maar door ontelbare treurige
middenklassers die op door het bedrijfsleven gesponsorde homepages hun
doorzonwoningen, schatteboutjes en tuinkabouters etaleren.  Natuurlijk
waarderen we idee=89n als het geheel ontbreken van staatscontrole,
no-copyright, de vrije ontwikkeling van idee=89n en goederen, de vrije
stroom van informatie en mensen over alle grenzen, zoals ze uitgedrukt
worden door de Californische net-ideologie van vrijheid-en-avontuur:
liberalisme die ons direct in cyberspace leidt. Maar we weten ook dat het
echte neo-liberalisme hier niet veel mee te maken heeft, maar meer met:
Vrijheid voor de markten, controle voor de rest.  Toenemende pogingen om
het Net te bewaken, om controle van staat en bedrijfsleven in te stellen,
zal het Net paradoxaal genoeg juist interessanter maken voor Communicatie
Guerrilla's. Misschien zullen zelfs degenen onder ons die tot nu toe niet
eens een computer hadden, zich aansluiten.  Nepberichten en valse
geruchten binnen en buiten het Net kunnen misschien bijdragen aan verzet
tegen de staatscontrole.  Internet is immers een ideale omgeving om
geruchten en vervalsingen te produceren.=20 Waar de technologische kennis
beschikbaar is, zijn er talloze mogelijkheden om domeinen en homepages te
vervalsen of te kapen, waarmee de stroom aan informatie vervuild en
afgeleid kan worden. Maar de fascinatie voor deze mogelijkheden zou niet
moeten leiden tot een technocentrische blikvernauwing. De mythische figuur
van de Hacker vertegenwoordigt een verzet gericht op de manipulatie van
technologie. Maar met welk doel?  De Hacker krijgt tijdelijk controle over
een communicatielijn, maar wat de meest hackers daar dan mee doen is nogal
mager (Zie ook het Hacker Museum: http.//www.2600.com)  Op een heel andere
manier worden Communicatie Guerrilla's gefascineerd door de mogelijkheden
die internet biedt: Voorbij haar werkelijkheid. HET NET is ook een
stedelijke mythe, misschien wel de sterkste en meest vitale van allemaal.
Het Net is een mythische plek waar de toekomst van onze maatschappij al
gezien kan worden. Vreemd genoeg geeft deze gave van toekomstvoorspelling
geloofwaardigheid aan elke daar circulerende informatie. Ze wordt geloofd
in de 'echte wereld' omdat ze uit het virtuele rijk komt, en niet ondanks
dat. 

Chaosdagen

In het Duitse kreupelhout wordt al een hele tijd een spel gespeeld dat het
uitroepen van CHAOS-dagen heet. Het is eigenlijk heel simpel: iemand zet
een bericht op het Net dat op dag D alle punks uit Duitsland elkaar in
stad XY ontmoeten om de boel compleet te verbouwen. Daarna worden er nog
een paar - zeg een stuk of tien - pamfletjes gemaakt en aan de
gebruikelijke verdachten uitgedeeld.=20 Op de bewuste dag D kon je dan
meemaken hoe hele processies van media-knechten stuitten op colonnes
ME-eenheden die uit gans Duitsland op weg waren naar stad XY. De krachten
van de openbare orde trokken er weer eens op uit om onze beschaving te
beschermen tegen de machten van de duisternis. Het meest verbijsterende
van dit spelletje is dat het tientallen keren werkte. Klaarblijkelijk is
het Net voor de ridders van de openbare orde en het publieke debat een
bron van geheime kennis die te fascinerend is om te negeren.  We zullen
niet in detail alle ontelbare keren beschrijven dat journalisten,
ambtenaren, geheime diensten en dergelijke bij de neus genomen werden door
valse berichten die op het Net circuleerden. Neem nou bijvoorbeeld het
gerenommeerde Duitse persbureau DPA dat trapte in de homepage van een
nepbedrijf dat menselijke klonen aanbood, waaronder replica's van Claudia
Schiffer en Sylvester Stallone.  Het Net is een leuke speeltuin voor
Communicatie Guerrilla's.  Maar vanuit het kreupelhout willen we ook
oproepen om niet te vergeten om gewoon te lopen en kletsen in de jungle
van de straten, om af en toe een bezoek te brengen aan het kaalgeslagen
landschap van de Ouderwetse Media en te kijken naar en voelen aan de
ruimte en de macht en de regels van het kapitalisme. Zodat je nooit zult
vergeten waar al deze grappenmakerij in hemelsnaam goed voor is. 

Luther Blissett, Sonja Bruenzels en de Samenzweerders

Voor meer over Communicatie Guerrilla:  http://www.contrast.org/kg. 
Binnenkort kun je ook een videovertoning plus praatje boeken. De eerste
vond plaats op 26 vrijdag juni tijdens Salon Ravage in jubelcafe Molli,
Van Ostadestraat 55huis. Meer info via kees@stad.xs4all.nl. Het boek zelf
- in 't Duits - kost in Nederland f 35,- (inclusief porto f 40,-), te
bestellen bij:  kees@stad.xs4all.nl Of maak f 40,- over op gironummer
3134122 van La Ventana in Utrecht ovv. Komm. Guerrilla.  



--
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet toegestaan zonder
* toestemming. <nettime-nl> is een gesloten en gemodereerde mailinglist
* over net-kritiek. Meer info: list@dds.nl met 'info nettime-nl' in de
* tekst v/d email. Archief: http://www.factory.org/nettime-nl. Contact:
* nettime-nl-owner@dds.nl. Int. editie: http://www.desk.nl/~nettime.